Cặp phạm trù khả năng và hiện thực? | Câu hỏi tự luận ôn tập học phần Triết học Mác - Lênin | Trường Đại học Cần Thơ

CẶP PHẠM TRÙ KHẢ NĂNG VÀ HIỆN THỰC?

1. Khái niệm

- Khả năng là phạm trù triết học phản ánh thời kỳ hình thành đối tượng, khi nó mới chỉ tồn tại dưới dạng tiền đề hay với tư cách là xu hướng. Nói cách khác, khả năng là cái chưa xuất hiện, chưa tồn tại trong thực tế. Nhưng sẽ xuất hiện và tồn tại khi có điều kiện thích hợp.

- Hiện thực là phạm trù triết học phản ánh kết quả sự sinh thành, là sự thực hiện khả năng, và là cơ sở để định hình những khả năng mới. Ta có thể hiểu, hiện thực là cái hiện có, gồm tất cả các sự vật, hiện tượng vật chất đang tồn tại khách quan trong thực tế và các hiện tượng chủ quan đang tồn tại trong ý thức.

2. Mối liên hệ giữa khả năng và hiện thực

- Khả năng và hiện thực tồn tại trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau, không tách rời nhau, thường xuyên chuyển hóa lẫn nhau trong quá trình phát triển của sự vật.

Ví dụ 1: Hiện tượng Trái Đất nóng lên sẽ làm băng tan, dẫn tới mực nước biển dâng lên

- Trong sự vật hiện đang tồn tại, nó chứa đựng khả năng, sự vận động phát triển của sự vật
chính là quá trình biến khả năng thành hiện thực.

Ví dụ 2: Chúng ta có gạch, đá, cát, xi măng, sơn,… Khả năng là chúng ta có thể xây thành căn nhà. Khi căn nhà xây xong thì trở thành hiện thực.

- Ngoài ra, hiện thực cũng chứa đựng những khả năng mới. Những khả năng mới này khi có đủ điều kiện thích hợp sẽ lại thành hiện thực.

=> Dựa trên ví dụ 2 ở phần trên, sau khi ngôi nhà được xây xong thì khả năng mới xuất hiện như là căn nhà có thể bị cháy, ngập ung, bị lũ cuốn trôi,….

- Quan hệ giữa khả năng và hiện thực có tính phức tạp. Cùng trong những điều kiện nhất định, ở cùng một sự vật có thể tồn tại nhiều khả năng chứ không phải chỉ một khả năng.

- Ngoài những khả năng vốn sẵn có, trong những điều kiện mới thì sự vật sẽ xuất hiện thêm những khả năng mới, đồng thời bản thân mỗi khả năng cũng thay đổi theo sự thay đổi của điều kiện.

3. Các dạng của khả năng

3.1 Khả năng dựa trên thuộc tính và mối quan hệ tất nhiên – ngẫu nhiên:

- Khả năng thực: là những khả năng được quy định bởi những thuộc tính và mối quan hệ tất nhiên của đối tượng.

Ví dụ: Trong mỗi hạt thóc có khả năng thực tế hạt thóc ѕẽ thành câу lúa.

- Khả năng hình thức: là những khả năng được quy định bởi những thuộc tính và mối quan hệ ngẫu nhiên của đối tượng.

Ví dụ: Khả năng con người trúng ѕổ хố là khả năng ảo. Khả năng nàу biến thành hiện thực chỉ là do ngẫu nhiên, maу mắn.

$\Rightarrow$ Khi đặt ra mục đích xây dựng chương trình thực hiện hành vi con người cần phải xuất phát từ KHẢ NĂNG THỰC. Những khả năng hình thức không thể làm cơ sở cho hoạt động có kế hoạch

3.2 Khả năng cụ thể - khả năng trừu tượng:

- Khả năng cụ thể: là những khả năng mà để thực hiện chúng thì đã đủ điều kiện.

- Khả năng trừu tượng: là những khả năng mà ở thời điểm hiện tại chưa có những điều kiện thực hiện NHƯNG điều kiện có thể xuất hiện khi đối tượng đạt tới một trình độ phát triển nhất định.

$\Rightarrow$ Để lập kế hoạch trước mắt, xác định cách thức giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn đã chín muồi. Cần phải xuất phát từ khả năng cụ thể không thể căn cứ vào các khả năng trừu tượng

3.3 Khả năng bản chất và khả năng chức năng.

• Khả năng bản chất: là những khả năng mà việc thực hiện chúng làm biến đổi bản chất của đối tượng.
• Khả năng chức năng: là những khả năng gây ra sự biến đổi thuộc tính trạng thái của đối tượng mà vẫn không làm thay đổi bản chất .

- Nếu tính đến kết quả thực hiện khả năng dẫn đến việc chuyển từ thấp đến cao, hay ngược lại, hoặc từ trạng thái này sang trạng thái khác ở cùng một trình độ phát triển, thì có thể chia các khả năng thành: khả năng tiến bộ, khả năng thoái bộ và khả năng đứng yên

- Căn cứ vào tính xác định chất hay lượng của đối tượng bị biến đổi do thực hiện khả năng gây ra, ta chia ra thành: khả năng chất hay khả năng lượng.

- Việc khảo sát các khả năng thông qua quan hệ mâu thuẫn là cơ sở chia các khả năng thành:

• Khả năng loại trừ: là khả năng mà việc thực hiện nó khiến khả năng khác bị triệt tiêu trở thành mất khả năng..
• Khả năng tương hợp: là khả năng mà việc chuyển hóa nó thành hiện thực không thủ tiêu khả năng khác.

4. Ý nghĩa của phương pháp luận

- Hiện thực là cái tồn tại thực sự, còn khả năng là cái hiện chưa có, nên nếu chỉ dựa vào cái còn ở dạng khả năng thì sẽ dễ rơi vào ảo tưởng.

- Lenin cho rằng: Chủ nghĩa Mác dựa vào hiện thực, chứ không dựa vào khả năng để vạch ra đường lối chính trị của mình và chủ nghĩa Mác căn cứ vào sự thật chứ không phải dựa vào khả năng.

- Phát triển là quá trình mà trong đó:

• Khả năng chuyển hóa thành hiện thực.
• Hiện thực này trong quá trình phát triển của mình lại sinh ra các khả năng mới khả năng mới ấy trong điều kiện thích hợp lại chuyển hóa thành hiện thực, tạo thành quá trình vô tận.

- Do vậy, sau khi đã xác định được các khả năng phát triển của sự vật, hiện tượng, thì mới nên tiến hành lựa chọn và thực hiện khả năng.

- Trong quá trình thực hiện khả năng đã lựa chọn, cần chú ý là trong một sự vật, hiện tượng có thể chứa “nhiều khả năng khác nhau”. Vậy nên cần tính đến mọi khả năng để dự kiến các phương án thích hợp cho từng trường hợp có thể xảy ra.

- Trong những điều kiện nhất định, ở cùng một sự vật, hiện tượng có thể tồn tại một số khả năng. Ngoài một số khả năng vốn có, khi có điều kiện mới bổ sung, ở sự vật, hiện tượng sẽ xuất hiện thêm một số khả năng mới dẫn đến sự xuất hiện một sự vật, hiện tượng mới, phức tạp hơn.

- Bởi vậy, trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn phải lựa chọn khả năng trong số hiện có, trước hết là chú ý đến khả năng gần, khả năng tất nhiên vì chúng dễ chuyển hóa thành hiện thực hơn.

- Khả năng chỉ chuyển hóa thành hiện thực khi có đầy đủ các điều kiện cần thiết nên cần tạo điều kiện đó để nó chuyển hóa thành hiện thực.

- Tránh sai lầm, hoặc tuyệt đối hóa vai trò của nhân tố chủ quan, hoặc xem thường vai trò ấy trong quá trình biến đổi khả năng thành hiện thực.

KẾT LUẬN: vai trò của cặp phạm trù khả năng - hiện thực là cơ sở phương pháp luận chỉ ra các liên hệ và sự phát triển của sự vật, hiện tượng là một quá trình tự nhiên.

Xem thêm: Câu hỏi tự luận Triết học Mác - Lênin

Hãy phân tích mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và thực tiễn?

Hãy phân tích mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức?

Hãy phân tích vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

Việc làm dành cho sinh viên:

Việc làm gia sư môn lịch sử

Việc làm gia sư các môn cập nhật theo ngày mới nhất

Việc làm thêm nhân viên phục vụ nhà hàng/ quán cafe dành cho sinh viên

Việc làm giáo viên lịch sử

Mức lương của giáo viên lịch sử là bao nhiêu?