Rủi ro và lợi ích khi sinh viên vừa đi học vừa đi làm (2025)

I. Vấn đề sinh viên đi làm thêm 

Thời sinh viên là khoảng thời gian tuyệt vời để khám phá, học hỏi và trưởng thành. Không chỉ là những ngày tháng gắn bó với giảng đường, mà còn là hành trình đầu tiên để chạm ngõ cuộc sống người lớn. Và một trong những “dấu mốc” quan trọng trong hành trình ấy chính là việc đi làm thêm.

Ngày nay, chuyện sinh viên đi làm thêm không còn xa lạ. Từ phục vụ quán cà phê, bán hàng thời vụ, làm gia sư cho đến cộng tác viên viết bài, chạy việc marketing,... ở đâu cũng dễ bắt gặp hình ảnh những bạn trẻ năng động, tay cầm sách vở, tay kia cầm cuốn sổ order hay chiếc laptop đang gõ deadline. Nhiều bạn đi làm vì muốn tự lập tài chính, đỡ đần cha mẹ. Nhiều bạn khác muốn tích lũy kinh nghiệm, va chạm xã hội để chuẩn bị cho công việc tương lai. Tuy nhiên, đi làm thêm khi còn đang đi học không chỉ toàn màu hồng. Nếu không biết sắp xếp thời gian hợp lý, chọn công việc phù hợp hay thiếu kiến thức pháp lý, bạn hoàn toàn có thể rơi vào vòng xoáy mệt mỏi, học hành sa sút, thậm chí bị bóc lột và tổn hại cả thể chất lẫn tinh thần.

Vậy sinh viên có nên đi làm thêm không? Những mặt lợi – hại của việc đi làm thêm là gì? Và làm thế nào để vừa học tốt, vừa làm thêm hiệu quả mà không đánh mất mục tiêu chính của bản thân? Hãy cùng tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây – một cẩm nang cần thiết dành cho bất kỳ sinh viên nào đang (hoặc sắp) bước chân vào thế giới việc làm thêm!

II. Vì sao nhiều sinh viên chọn đi làm thêm?

Học cách tự lập tài chính

Không phải sinh viên nào cũng có điều kiện kinh tế tốt. Nhiều bạn phải tự lo tiền trọ, học phí, ăn uống hằng tháng. Việc đi làm thêm giúp bạn giảm gánh nặng cho bố mẹ, không còn cảm giác "ngửa tay xin tiền" mỗi khi cần chi tiêu. Thêm vào đó, bạn sẽ học được cách quản lý tiền bạc, biết cách tiết kiệm, lên kế hoạch chi tiêu hợp lý – những kỹ năng tài chính cực kỳ cần thiết cho cuộc sống sau này.

Tích lũy kinh nghiệm thực tế

Không gì quý hơn những trải nghiệm thật từ công việc. Khi đi làm thêm, bạn sẽ được tiếp xúc với khách hàng, đồng nghiệp, học cách giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, giữ thái độ chuyên nghiệp. Đây đều là những kỹ năng mềm mà trường học không dạy, nhưng lại rất quan trọng khi bạn bước vào môi trường công việc thực sự. Có nhiều sinh viên còn được nhận làm chính thức nhờ đi làm thêm từ sớm.

Khám phá bản thân, định hướng nghề nghiệp

Không ít bạn sau khi đi làm thêm đã nhận ra mình yêu thích một công việc khác với ngành đang học. Làm thêm chính là cơ hội để bạn thử sức, hiểu rõ mình phù hợp với nghề gì, từ đó điều chỉnh mục tiêu học tập cho phù hợp. Bên cạnh đó khi đi làm, bạn có thể gặp gỡ nhiều người ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Những mối quan hệ này có thể giúp bạn học hỏi kinh nghiệm, mở rộng cơ hội nghề nghiệp hoặc thậm chí là tìm được mentor hướng dẫn.

Những rủi ro nếu đi làm thêm không hợp lý

Ảnh hưởng đến việc học

Khi sinh viên vừa phải học, vừa làm thêm, vấn đề lớn nhất là không biết cách quản lý thời gian. Hầu hết các công việc làm thêm đều yêu cầu một khoảng thời gian nhất định trong ngày, và nếu không sắp xếp hợp lý, bạn sẽ dễ bị mất cân bằng giữa học và làm. Việc học có thể bị ảnh hưởng, đặc biệt khi bạn phải làm quá nhiều giờ mỗi tuần.

Ví dụ, khi bạn phải làm thêm nhiều ca tối, bạn sẽ cảm thấy mệt mỏi và không thể tập trung vào bài vở, dẫn đến kết quả học tập không như mong muốn. Khi điểm số giảm sút, bạn có thể phải đối mặt với việc nợ môn, học lại, hoặc thậm chí không đủ điều kiện tốt nghiệp. Một số sinh viên còn bỏ học giữa chừng vì không thể cân bằng cả hai yếu tố, khiến việc học của họ bị gián đoạn.

Dễ bị bóc lột nếu thiếu kinh nghiệm

Khi mới bắt đầu đi làm thêm, nhiều sinh viên không có kinh nghiệm, đặc biệt là trong việc hiểu rõ các quyền lợi của mình tại nơi làm việc. Một trong những rủi ro lớn khi đi làm thêm là làm việc mà không có hợp đồng rõ ràng hoặc không có thoả thuận cụ thể về mức lương và giờ làm việc. Điều này có thể dẫn đến những tình huống như không được trả lương đúng hạn, bị yêu cầu làm thêm giờ mà không có tiền công thêm, hoặc bị đối xử không công bằng. Những vấn đề này rất phổ biến ở những công việc không có hợp đồng chính thức, khiến sinh viên dễ bị lợi dụng bởi các nhà tuyển dụng không uy tín. Nếu không có kinh nghiệm, bạn sẽ khó nhận ra những dấu hiệu này và bị thiệt thòi.

Bị lệch mục tiêu ban đầu

Một trong những rủi ro quan trọng nhất khi đi làm thêm là việc bị cuốn vào guồng quay kiếm tiền và quên mất mục tiêu học tập. Sinh viên có thể bắt đầu đi làm thêm với mục đích kiếm thêm thu nhập, nhưng đôi khi vì thu nhập cao hoặc cơ hội công việc hấp dẫn, họ lại dành quá nhiều thời gian cho công việc mà không chú ý đến việc học.

Lúc này, đồng tiền có thể trở thành mục tiêu chính, khiến bạn dễ dàng bỏ qua việc học và những cơ hội phát triển nghề nghiệp lâu dài. Việc không chú trọng vào việc học sẽ làm bạn thiếu hụt kiến thức cần thiết và làm giảm cơ hội nghề nghiệp trong tương lai. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với sinh viên trong những năm học đầu tiên, khi nền tảng kiến thức quan trọng để có thể thành công trong ngành nghề mình theo đuổi.

III. Làm sao để đi làm thêm mà vẫn hiệu quả?

Chọn công việc linh hoạt, phù hợp với sinh viên

Khi đang học đại học hoặc cao đẳng, quỹ thời gian của bạn phần lớn vẫn dành cho việc học. Vì vậy, lựa chọn công việc part-time với thời gian linh hoạt là điều rất quan trọng. Các công việc như bán hàng theo ca, phục vụ quán cà phê, làm gia sư, viết bài cộng tác viên, trợ giảng,… thường cho phép bạn chủ động sắp xếp lịch làm việc theo lịch học.

Ngoài ra, những công việc này không đòi hỏi quá nhiều kinh nghiệm, phù hợp với khả năng của sinh viên và còn giúp bạn rèn luyện các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, quản lý thời gian,…

Biết đặt giới hạn thời gian làm

Dù có hứng thú với việc đi làm thêm hay muốn kiếm thêm thu nhập, bạn vẫn cần giới hạn thời gian làm việc để không ảnh hưởng đến việc học. Theo lời khuyên từ nhiều chuyên gia giáo dục, sinh viên học toàn thời gian chỉ nên làm khoảng 15–20 giờ mỗi tuần. Khi đến mùa thi, làm bài tập lớn, hay thực hiện đồ án, bạn nên chủ động giảm giờ làm hoặc tạm nghỉ làm thêm để dồn toàn lực cho việc học. Việc đặt ra giới hạn sẽ giúp bạn tránh bị kiệt sức, giữ hiệu suất học tập và làm việc ở mức tốt nhất.

Tìm hiểu kỹ nơi làm việc và có thỏa thuận rõ ràng

Để tránh bị bóc lột hoặc gặp rủi ro, bạn cần tìm hiểu kỹ nơi làm việc trước khi nhận việc. Hỏi rõ về:

• Mức lương và thời gian thanh toán
• Giờ làm việc, chế độ nghỉ ngơi
• Quy định tăng ca, thưởng/phạt, nghỉ lễ,…

Tốt nhất là bạn nên yêu cầu được ký hợp đồng làm việc bằng văn bản hoặc thỏa thuận rõ qua email để có căn cứ bảo vệ quyền lợi nếu xảy ra tranh chấp. Tuyệt đối tránh những nơi yêu cầu làm quá sức, không minh bạch thông tin, hoặc có dấu hiệu lừa đảo.

IV. Sinh viên nào nên – không nên đi làm thêm?

Nên đi làm thêm nếu:

• Bạn đã quen với lịch học và có khả năng tự sắp xếp thời gian.
• Kết quả học ổn định và muốn có thêm thu nhập.
• Bạn muốn có thêm kinh nghiệm làm việc và mở rộng mối quan hệ.

Không nên đi làm thêm nếu:

• Bạn đang năm nhất, còn bỡ ngỡ với môi trường đại học.
• Kết quả học tập yếu hoặc hay bị trễ hạn nộp bài, thiếu ngủ.
• Bạn chưa biết mình đi làm vì mục tiêu gì và dễ bị cuốn vào kiếm tiền.