Xu hướng số hóa hoạt động logistics hàng không tại Việt Nam

1. Đặc điểm của logistics hàng không

Logistics hàng không là dịch vụ logistics, trong đó có sự tham gia của vận tải hàng không, hoặc/và vận tải hàng không đóng vai trò chủ đạo về vận tải trong chuỗi cung ứng đó. Với quan điểm như vậy, bài viết xem xét hoạt động logistics hàng không bao gồm tất cả những dịch vụ phục vụ hàng hóa có liên quan tới vận tải hàng không. Đối tượng tham gia vào dịch vụ logistics hàng không này bao gồm các hãng hàng không, các nhà vận chuyển tích hợp, các công ty giao nhận, các doanh nghiệp cảng hàng không, các công ty phục vụ hàng hóa hàng không, cơ quan quản lý hàng không quốc gia, quốc tế,…

Vận tải hàng không là một phương thức vận tải tham gia vào chuỗi cung ứng dịch vụ logistics. Do đặc thù riêng nên thời gian để chuẩn bị cho quá trình vận tải thường phức tạp, kéo dài và có sự tham gia của nhiều đối tượng hơn so với các phương thức vận tải khác. Logistics hàng không có một số đặc điểm như sau:

• Tốc độ vận chuyển cao, thời gian vận chuyển ngắn. Đây là ưu điểm rất lớn của ngành Hàng không, đặc biệt phù hợp với điều kiện thương mại điện tử bùng nổ trên toàn cầu, khi mà mọi người đều muốn mua hàng và nhận được nhanh chóng.
• Giá cước vận chuyển cao, hàng hóa vận chuyển đặc thù (hàng giá trị cao, hàng tươi sống, hàng thời trang, thuốc, vật phẩm y tế,…)
• Tính an toàn và mức độ tin cậy cao so với các phương thức khác.
• Khả năng chuyên chở bị giới hạn cả về trọng tải và kích thước hàng hóa, đồng thời kích cỡ container chứa hàng cũng khác nhau tùy theo các dòng máy bay sử dụng.
• Quá trình tổ chức vận tải phức tạp do những qui định về đảm bảo an toàn, an ninh và qui định riêng của mỗi quốc gia. Logistics hàng không đòi hỏi thủ tục về giấy tờ phức tạp hơn nhiều so với các phương thức khác.
• Thiếu sự liên hệ với khách hàng cuối cùng: vận tải hàng không là phương thức vận tải có tính triệt để thấp, phải kết hợp với phương thức vận tải khác để hoàn thiện quá trình vận chuyển.

2. Xu hướng ứng dụng công nghệ trong logistics hàng không trên thế giới

Chuyển đổi số trong lĩnh vực logistics hàng không

Chuyển đổi số là việc triển khai một loạt những thay đổi về công nghệ và con người, để tái cấu trúc cách thức hoạt động, từ đó tạo ra những cơ hội và giá trị mới cho doanh nghiệp. Quá trình thực hiện chuyển đổi số có nền tảng từ số hóa cơ sở dữ liệu, số hóa qui trình. Đồng thời trên cơ sở vận dụng điện toán đám mây, dữ liệu lớn, Internet vạn vật và trí tuệ nhân tạo để tiến hành xây dựng nền tảng chia sẻ dữ liệu đã được số hóa, từ đó cho phép người dùng truy cập, trải nghiệm sản phẩm, quy trình,… nhằm hướng tới tối ưu hóa hoạt động. Việc số hóa dữ liệu và qui trình là cơ sở ban đầu của việc chuyển đổi số, phần lớn doanh nghiệp đã triển khai, hoàn thành công việc này. Tuy nhiên, ứng dụng để thực hiện chuyển đổi số trong lĩnh vực logistics hàng không đang từng bước được triển khai và ghi nhận những hiệu quả đem lại.

Tại Đức, nơi vận tải hàng hóa hàng không có sự phát triển vượt trội do nhu cầu và khả năng đáp ứng, các doanh nghiệp đã thiết lập một nền tảng số hóa. Với sự tham gia của 7 hãng vận tải gồm Etihad Cargo, Nippon Cargo, El Al Cargo, Finnair Cargo, Lufthansa Cargo, AirBridge Cargo và CargoLogicAir, nền tảng này cho phép các hãng hàng không và các nhà vận tải, doanh nghiệp giao nhận được chủ động lựa chọn, booking trên các tàu bay chở hàng, tiến tới trải nghiệm thực tế, tối ưu quá trình, tối ưu sản phẩm logistics hàng không.

Tại Anh, hệ thống quản lý vận tải hàng hóa hàng không Hermes đã phát triển phiên bản thứ 5, trên nền tảng công nghệ đám mây, cho phép cải thiện quy trình quản lý dịch vụ, thực hiện nghiệp vụ kế toán doanh thu, tự động hóa quy trình, tránh lỗi dịch vụ trong các hoạt động tại sân bay, giúp công ty xử lý các tình huống phát sinh tại các sân bay có tham gia trên hệ thống.

Tự động hóa trong vận hành, khai thác, quản lý dịch vụ logistics hàng không

Bên cạnh việc ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý hoạt động, một xu hướng khác về ứng dụng công nghệ trong logistics nói chung và logistics hàng không nói riêng, đó là tự động hóa, sử dụng robot trong các hoạt động vận hành, khai thác.

Trong công tác soi chiếu an ninh tại các cảng hàng không sân bay, người ta sử dụng những máy soi chiếu công suất lớn, cho phép soi chiếu toàn bộ lô hàng, đồng thời kết nối hệ thống màn hình kiểm soát an ninh và hệ thống thông tin hàng hóa, cho phép kiểm tra đối chiếu mà không cần thực hiện trực tiếp bởi con người. Việc này đã hỗ trợ rất nhiều trong việc nâng hiệu suất hoạt động và giảm bớt tác động của con người trong qui trình.

Các robot được sử dụng trong công tác làm hàng đối với hàng nguy hiểm, hàng dễ vỡ, hàng quá khổ quá tải hoặc xử lý hàng hóa chất nguy hiểm khi gặp sự cố,… Đây là những ứng dụng mới nhất về công nghệ robot trong logistics hàng không. Bên cạnh đó, ý tưởng sử dụng xe tự hành trong khu bay, thiết bị bay không người lái (drone) trong quản lý kho hàng, robot tự động trong di chuyển hàng trong kho,… cũng đang được một số sân bay triển khai.

Công nghệ tự động còn được sử dụng trong hệ thống phân loại hàng hóa có tích hợp với hệ thống giá kệ trong kho hàng không, việc này cho phép phân khu hàng hóa, quản lý vị trí lô hàng.

Với những ứng dụng về tự động hóa và robot trong vận hành, các doanh nghiệp logistics đang ngày càng tối ưu hóa quá trình hoạt động, đáp ứng yêu cầu về mức độ chính xác cao, thời gian thực hiện được rút ngắn, an toàn cho hàng hóa.

Ứng dụng công nghệ thông minh, sử dụng năng lượng mặt trời trong xây dựng hệ thống logistics xanh

Một trong những giải thưởng về đổi mới trong logistics hàng không đó là sử dụng ULD thông minh (ULD - Unit Load Devices - thiết bị chất tải sử dụng trong hàng không). Hàng hóa vận chuyển bằng đường hàng không thường là hàng giá trị cao, nhạy cảm với điều kiện vận chuyển như nhiệt độ, độ ẩm. Việc ứng dụng ULD thông minh, là ULD thông thường được trang bị thêm thiết bị cảm ứng có kết nối với hệ thống quản lý, cho phép ghi nhận thông tin về điều kiện của hàng hóa vận chuyển. Hàng hóa từ khi được đóng vào ULD, chuyển tới sân bay, thực hiện vận chuyển trên đường bộ hay đường không, ở trong kho hay trên sân đỗ tàu bay, sẽ luôn được theo dõi về tình trạng lô hàng, gồm cả nhiệt độ và độ ẩm. ULD thông minh không chỉ cho phép kiểm tra vị trí lô hàng, mà còn cho biết tình trạng hàng, từ đó người dùng có thể đưa ra giải pháp xử lý thích hợp nếu có vấn đề phát sinh.

ULD thông minh được coi là một đổi mới quan trọng trong logistics hàng không, khi nhu cầu vận chuyển đối với hàng hóa nhạy cảm như vaccin, đồ tươi sống, hoa,… ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, bên cạnh đó, việc ứng dụng ULD thông minh đòi hỏi chi phí tăng thêm. Vì vậy, ý tưởng để khắc phục hạn chế này là sử dụng tấm năng lượng mặt trời gắn vào ULD. Giải pháp này sẽ sử dụng năng lượng của mặt trời trong quá trình theo dõi hoạt động của ULD. Đây cũng được coi là một ứng dụng hướng thân thiện môi trường, hướng đến xây dựng chuỗi logistics xanh theo xu hướng hiện nay.

3. Cơ hội và thách thức trong chuyển đổi số Logistics hàng không

Cơ hội chuyển đổi số ngành Logistics hàng không

Logistics là ngành trọng yếu trong nền kinh tế, là nền tảng cho thương mại hàng hóa. Hiện nay, chuyển đổi số trong logistics đang đứng trước rất nhiều cơ hội bứt phá. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, mở rộng quy mô hay chuỗi cung ứng phức tạp và khoảng cách cạnh tranh gia tăng buộc các nhà lãnh đạo logistics phải nâng cao các tiêu chuẩn hoạt động để khác biệt với đối thủ và thành công trên thị trường.

Những cơ hội trong chuyển đổi số Logistics phải kể đến như:

Tăng khả năng hiển thị và theo dõi

Vận chuyển hàng không chuyên dụng có thể được nâng cao thông qua việc sử dụng công nghệ số, ví dụ như hệ thống theo dõi hàng hóa bằng mã vạch, IoT (Internet of Things), trí tuệ nhân tạo để dự đoán và tối ưu hóa lộ trình bay.

Công nghệ như blockchain có thể cung cấp tính minh bạch và đáng tin cậy trong quản lý chuỗi cung ứng, giúp giảm thiểu sự gian lận và tăng cường tính toàn vẹn của thông tin. Công nghệ trí tuệ nhân tạo và học máy có thể được sử dụng để tối ưu hóa quy trình lập lịch vận chuyển, dự báo nhu cầu và tối ưu hóa tuyến đường.

Bên cạnh đó, các nền tảng điện toán đám mây và IoT có thể cung cấp khả năng kết nối thông tin và quản lý dữ liệu trong thời gian thực, từ việc giám sát kho hàng đến quản lý xe vận chuyển. Khả năng sử dụng dữ liệu lớn (big data) và phân tích dữ liệu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin quan trọng và những thông số phân tích để đưa ra quyết định thông minh về lộ trình vận chuyển, quản lý tồn kho và dự báo nhu cầu.

Kiểm tra chặt chẽ hàng hóa và quy trình kiểm soát xuyên biên giới

Logistics liên quan đến quản lý và vận chuyển hàng hóa từ nguồn gốc đến đích cuối cùng, bao gồm cả quá trình vận chuyển hàng hóa qua biên giới quốc gia. Trong quy trình logistics, các bước kiểm tra và kiểm soát hàng hóa là rất quan trọng để đảm bảo tính toàn vẹn, an toàn và tuân thủ quy định pháp luật.

• Kiểm tra thông tin và tài liệu: Hóa đơn, hóa đơn vận chuyển, văn bản xuất nhập khẩu, giấy tờ hải quan và các tài liệu liên quan khác để đảm bảo tính chính xác và tuân thủ quy định.
• Kiểm tra vật lý hàng hóa: Nhằm đảm bảo tính toàn vẹn và phù hợp với thông tin được khai báo. Điều này có thể bao gồm kiểm tra bằng cách sử dụng công nghệ quét, kiểm tra hình ảnh hoặc kiểm tra thủ công.
• Quản lý và theo dõi hàng hóa: Sử dụng công nghệ như mã vạch, RFID (Radio Frequency Identification) và hệ thống theo dõi GPS để theo dõi và quản lý hàng hóa trong quá trình vận chuyển.
• Hợp tác với cơ quan chức năng: Hợp tác và tuân thủ yêu cầu của các cơ quan chức năng như hải quan, cảnh sát biên giới và các cơ quan quản lý khác để thực hiện kiểm soát xuyên biên giới hiệu quả.

Công nghệ, thương mại điện tử gia tăng

Các công ty có khả năng kỹ thuật số mạnh mẽ sẽ có lợi thế vượt trội trong việc cung cấp khả năng hiển thị và truy xuất nguồn gốc hàng hóa, cũng như thực hiện kinh doanh trực tuyến. Điều này đòi hỏi các khoản đầu tư vào công nghệ như Internet of Things (IoT), điện toán đám mây, tự động hóa và phân tích dữ liệu.

Các công nghệ tiên tiến như robot, máy bay không người lái và phương tiện tự hành có tiềm năng giảm nguy cơ thiếu hụt lao động trong ngành logistics. Điều này giúp tăng cường hiệu suất và đảm bảo sự liên tục trong quá trình cung cấp dịch vụ logistics.

Bảo vệ môi trường

Chuyển đổi số có thể đóng vai trò quan trọng trong giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường từ ngành giao thông vận tải. Sử dụng phương tiện điện tử, chia sẻ xe, hay tối ưu hóa các tuyến đường có thể giảm lượng khí thải và ô nhiễm không khí. Ngoài ra, quản lý thông minh và tiết kiệm năng lượng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm lượng nhiên liệu tiêu thụ và lượng khí thải carbon.

Kết nối hệ thống vận tải

Chuyển đổi số cho phép kết nối thông tin giữa các phương tiện và hạ tầng vận tải. Giúp tạo ra môi trường hoạt động liền mạch hơn, cho phép giao thông di chuyển một cách thông minh, hiệu quả. Các công nghệ như V2V (Vehicle-to-Vehicle) và V2I (Vehicle-to-Infrastructure) giúp giảm thiểu tắc nghẽn giao thông, cải thiện điều phối lưu thông.

Thách thức trong chuyển đổi số Logistics

Song song đó, trong nỗ lực chuyển đổi số Logistics vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, thách thức. Đặc biệt phải kể đến:

Tài chính

Tiềm lực tài chính là một trong những thách thức trong chuyển đổi số Logistics tại Việt Nam hiện nay. Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam, 90% doanh nghiệp logistics Việt Nam có vốn dưới 10 tỷ đồng, 5% có vốn từ 10 - 20 tỷ đồng. Với quy mô vốn như vậy, việc đầu tư vào các giải pháp công nghệ số đắt đỏ là rất khó khăn.

Các giải pháp công nghệ số trong logistics thường yêu cầu đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, thiết bị, phần mềm và nhân lực. Ví dụ, để triển khai hệ thống quản lý kho thông minh (WMS), doanh nghiệp logistics cần đầu tư vào hệ thống máy quét mã vạch, thiết bị cầm tay, phần mềm WMS,... Chi phí cho các giải pháp này có thể lên tới hàng tỷ đồng.

Ngoài ra, chuyển đổi số cũng đòi hỏi doanh nghiệp logistics phải có đội ngũ nhân lực có trình độ chuyên môn và kỹ năng công nghệ cao. Tuy nhiên, nguồn nhân lực này hiện nay vẫn còn hạn chế ở Việt Nam. Vì vậy, tiềm lực tài chính là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp logistics Việt Nam khi triển khai chuyển đổi số.

Công nghệ

Nhìn chung, ngành Logistics Việt Nam vẫn còn khá lạc hậu về công nghệ, đặc biệt là ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các doanh nghiệp này thường sử dụng các phương pháp thủ công, truyền thống trong quản lý và vận hành, dẫn đến hiệu quả thấp, chi phí cao và thiếu tính linh hoạt.

Việc có đội ngũ nhân lực có kiến thức và kỹ năng về công nghệ là một yếu tố quan trọng trong quá trình chuyển đổi số Logistics. Tuy nhiên, tại Việt Nam, vẫn còn thiếu hụt nhân lực có trình độ chuyên môn cao và kỹ năng công nghệ. Điều này có thể tạo ra thách thức trong việc triển khai và quản lý các giải pháp công nghệ mới. Bên cạnh đó, việc áp dụng công nghệ mới cũng đặt ra các vấn đề liên quan đến bảo mật thông tin và quyền riêng tư.

Nhân lực

• Thiếu hụt nhân lực: Nhu cầu về nhân lực Logistics ngày càng tăng, trong khi nguồn cung lại không đáp ứng kịp. Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp Logistics Việt Nam (VLA), đến năm 2030, nhu cầu nhân lực Logistics Việt Nam sẽ đạt khoảng 200.000 người, trong khi hiện nay chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu.

• Trình độ nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu: Phần lớn nhân lực Logistics hiện nay chưa được đào tạo bài bản về chuyển đổi số. Họ thiếu kiến thức và kỹ năng về các công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (ML), dữ liệu lớn (big data),...

• Tâm lý e ngại thay đổi: Một số nhân viên Logistics còn e ngại thay đổi, ngại học hỏi các công nghệ mới. Điều này dẫn đến việc họ không tích cực tham gia vào quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp.

Thiếu sự hợp tác giữa các doanh nghiệp logistics

Thiếu sự đồng nhất trong việc áp dụng tiêu chuẩn và giao thức chung có thể làm giảm khả năng tương tác, tích hợp giữa các hệ thống, nền tảng của các doanh nghiệp Logistics. Gây ảnh hưởng đến khả năng trao đổi thông tin, quản lý dữ liệu và tối ưu hóa quy trình.

Các doanh nghiệp logistics có thể sử dụng các hệ thống và công nghệ khác nhau, từ quy trình thủ công đến hệ thống quản lý kho hoặc phân phối tự động. Sự khác biệt này làm cho việc tích hợp và chia sẻ thông tin trở nên phức tạp, đòi hỏi nhiều công sức để đạt được sự tương thích.

Bên cạnh đó, trong môi trường cạnh tranh, các doanh nghiệp logistics có thể có xu hướng giữ thông tin và dữ liệu cho riêng mình, không muốn chia sẻ với các đối thủ cạnh tranh. Điều này có thể gây ra tình trạng vuột mất cơ hội trong việc tạo ra giá trị gia tăng thông qua việc chia sẻ thông tin và tương tác đa phương.

Phụ thuộc nhiều vào lối mòn, hệ thống đã cũ

Phụ thuộc quá nhiều vào các hệ thống cũ là một thách thức lớn trong chuyển đổi số Logistics. Các hệ thống này thường không linh hoạt, không thể mở rộng và tích hợp với các công nghệ mới. Điều này lâu dần dẫn đến các vấn đề như:

• Thiếu tính hiệu quả: Các hệ thống cũ thường chậm, thiếu chính xác và không thể tự động hóa các quy trình. Gây lãng phí thời gian, chi phí và nhân lực.

• Thiếu khả năng thích ứng: Không đáp ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường, dẫn đến mất khách hàng và cơ hội kinh doanh.

• Thiếu tính bảo mật: Các hệ thống cũ thường dễ bị tấn công bảo mật, dẫn đến mất dữ liệu, tài sản và uy tín của doanh nghiệp.

4. Các công nghệ trong chuyển đổi số ngành Logistics hàng không hiện nay

e-AWB

E-AWB (Electronic Air Waybill) là phiên bản số của vận đơn hàng không điện tử, được xem là một trong những giải pháp chuyển đổi số hiệu quả trong ngành Logistics. E-AWB giúp tiêu chuẩn hóa và thay thế vận đơn hàng không bằng giấy thông qua việc sử dụng công nghệ.

Với E-AWB, việc theo dõi và xử lý dữ liệu hàng hóa trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn. Nó cải thiện tính minh bạch, đảm bảo an ninh, giảm thiểu tối đa chi phí và thời gian chậm trễ trong quá trình giao hàng. Đây là một phương pháp được nhiều doanh nghiệp áp dụng thành công trong quá trình chuyển đổi số.

Dự kiến ​​trong tương lai, có khoảng 80% doanh nghiệp trong ngành logistic sẽ sử dụng công nghệ E-AWB. Điều này cho phép thúc đẩy và chuyển đổi của ngành logistic sang việc sử dụng vận đơn điện tử, tăng cường hiệu quả và hiệu suất trong hoạt động logistics.

AI và Máy học

Trong quá trình chuyển đổi số ngành logistics, AI và máy học (Machine Learning) đóng vai trò không thể thiếu. Chúng hỗ trợ các công ty hậu cần trong việc sử dụng và phân tích dữ liệu liên quan một cách chính xác nhất, từ đó xác định và giải quyết các lỗi kỹ thuật có thể xảy ra, nhằm cải thiện hiệu suất hoạt động.

AI thu thập dữ liệu, trong khi máy học có nhiệm vụ phát hiện các mẫu thông tin bất thường và tiềm năng gây lỗi. Điều này giúp loại bỏ các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến thành công của doanh nghiệp. Máy học có khả năng thu thập mẫu dữ liệu liên quan đến mức tồn kho, chất lượng nhà cung cấp, dự báo nhu cầu, kế hoạch sản xuất, quản lý vận chuyển,... Triển khai AI và Machine Learning mang lại cho doanh nghiệp những thông tin quan trọng để giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu suất và giảm chi phí vận chuyển hàng hóa.

Triển khai Blockchain

Blockchain là công nghệ vượt trội mà các công ty logistics không thể bỏ qua, bao gồm tính minh bạch và bảo mật cao với tính năng phân quyền.

Trong việc đảm bảo tính minh bạch, Blockchain tự động điền thông tin chính xác và kịp thời cho mọi tài liệu, từ giấy gửi hàng đến danh sách và vận đơn. Điều này cho phép khách hàng của dịch vụ vận chuyển theo dõi toàn bộ quá trình giao hàng và đưa ra quyết định dựa trên giá trị, chất lượng, chọn lựa đơn vị vận chuyển uy tín và có thể hợp tác lâu dài trong tương lai. Blockchain cũng giúp các kiểm toán viên giám sát quá trình phân phối hàng hóa và tìm ra các biện pháp cải thiện khi có lỗi xảy ra.

Mọi thay đổi trong tài liệu đều được ghi lại và tự động lưu trữ trên hệ thống. Blockchain cung cấp khả năng phân cấp thông tin và cung cấp cho từng thành viên trong chuỗi quyền truy cập vào dữ liệu cần thiết trong quá trình giám sát vận chuyển hàng hóa. Đảm bảo không có tài liệu nào bị mất, bị phá hủy hoặc bị thay đổi bất hợp lý.

Công nghệ đám mây

Tích hợp công nghệ đám mây là một phương pháp hiệu quả trong quá trình chuyển đổi số của ngành Logistic. Công nghệ này giúp doanh nghiệp tăng cường hiệu suất hoạt động và tối ưu hóa quá trình vận hành. Bằng cách sử dụng điện toán đám mây, các doanh nghiệp có thể quản lý chặt chẽ các quy trình vận chuyển cụ thể trong hoạt động của mình.

Thông qua công nghệ đám mây, các doanh nghiệp có thể theo dõi vị trí xe vận chuyển trong thời gian thực, quy hoạch không gian trong hậu cần, quản lý các đơn hàng đã được vận chuyển. Các công nghệ như xe tự lái và xe nâng tự động cũng đang trở nên phổ biến trong ngành logistic. Việc sử dụng xe nâng tự động, hệ thống băng chuyền tự động với sự hỗ trợ của các cánh tay robot giúp tăng cường hiệu quả trong quá trình bốc dỡ và lưu kho hàng hóa. Nhiều doanh nghiệp cũng đã đầu tư vào các loại xe và thiết bị hiện đại này nhằm tiết kiệm chi phí thuê nhân viên và tài xế, đồng thời đảm bảo hiệu suất làm việc ở mức cao nhất.