Nhập môn Xã hội học | Tóm tắt lý thuyết Xã hội học đại cương | VNU

+ Đại biểu của cách tiếp cận này: Max Weber.

3. Theo cách tiếp cận tổng hợp

Đối tượng nghiên cứu của xã hội học là xã hội loài người và hành vi xã hội của con người. Còn gọi là cấp nghiên cứu trung gian, đó là việc phân tích theo nhóm, theo tập hợp mẫu và nghiên cứu tình huống. Thực chất đây là cách tiếp cận tích hợp giữa cách tiếp cận vi mô và cách tiếp cận vĩ mô.

- Tóm lại, đối tượng nghiên cứu của XHH là:

1. Con người xã hội, hệ thống xã hội, mối tương quan giữa con người với con người trong xã hội, giữa con người và hệ thống xã hội.

2. Các quy luật xã hội chung và đặc thù của sự phát triển và vận hành của các hệ thống xã hội xác định về mặt lịch sử.

3. Các cơ chế tác động và các hình thức biểu hiện của các quy luật đó trong hoạt động của các cá nhân, nhóm xã hội, cộng đồng xã hội, các giai cấp và dân tộc.

$\leftrightarrow$ Tuy nhiên, xã hội luôn vận động, biến đổi không ngừng, do đó đối tượng nghiên cứu của XHH luôn được bổ sung, phát triển những vấn đề mới để phù hợp với những điều kiện lịch sử cụ thể.

Chức năng của xã hội học

1. Chức năng nhận thức

-Trang  bị cho người học những tri thức khoa học về sự phát triển xã hội như các quy luật của sự phát triển xã hội, nguồn gốc và cơ chế của các quá trình phát triển xã hội.

- Góp phần tìm ra những mô hình xã hội tối ưu, góp phần xây dựng và làm sáng tỏ lý luận và phương pháp luận nhận thức về xã hội.

- Tri  thức XHH là tiền đề để nhận thức sâu hơn về triển vọng phát triển của  đời sống xã hội cũng như các mặt, khía cạnh riêng biệt của nó 

- Tri thức xã hội học còn đóng vai trò là những nguyên lý và chuẩn mực cho các tiến trình nghiên cứu khoa học của các khoa học xã hội khác.                                                                              

2. Chức năng thực tiễn

- Tri  thức xã hội giúp con người có thể kiểm soát những quan hệ xã hội của  bản thân và điều hòa các quan hệ đó cho phù hợp với yêu cầu khách quan của tiến trình xã hội.                                                     

-  Bằng việc nhận thức sâu sắc các quy luật và xu hướng phát triển của xã hội, XHH là công cụ quan trọng để quản lí xã hội một cách khoa học.

-  XHH là nguồn cung cấp thông tin, những đề xuất và kiến nghị nhằm đáp ứng các yêu cầu của công tác quản lý, góp phần củng cố mối liên hệ giữa khoa học với đời sống thực tế. Vì vậy, có thể coi XHH là một bộ phận hữu cơ của công tác quản lý xã hội, là một khâu nối liền hoạt động lí thuyết với hoạt động thực tiễn của công tác quản lý.

- Các tài liệu thực nghiệm của các cuộc nghiên cứu XHH không những là phương tiện hữu ích để kiểm nghiệm các hoạt động thực tiễn mà còn giúp các nhà quản lý hiểu biết đúng hàng loạt các hiện tượng, các quá trình XHH mới nảy sinh.

3. Chức năng tư tưởng

- Trang bị cho con người thế giới quan khoa học. Bằng việc trang bị cho con người tri thức về các quy luật khách quan của sự phát triển xã hội, XHH đã tạo cho con người niềm tin vào tương lai phía trước và luôn vững tin vào hành động của mình.

- XHH có vai trò to lớn trong việc tổ chức và quản lý các quá trình tư tưởng    qua việc thường xuyên điều tra quá trình tác động, giáo dục tư tưởng cũng như các khía cạnh hoạt động tư tưởng của nhân dân lao động.

- Góp phần bồi dưỡng tinh thần yêu nước, giáo dục ý thức về độc lập, tự do, về vai trò, trách nhiệm của công dân trong sự nghiệp phát triển xã hội.

- Giúp người nghiên cứu hình thành và phát triển phương pháp tư duy   khoa học và khả năng phê phán, chống lại các quan điểm phi khoa học, hình thành ý thức cộng đồng trong hành động xã hội.

4. Chức năng dự báo

- Dựa vào sự phân tích các hiện trạng của xã hội và những mặt, quá trình         riêng lẻ của nó, XHH có nhiệm vụ làm sáng tỏ triển vọng của sự vận động và phát triển của xã hội trong tương lai.

Cơ cấu và phân loại xã hội học

1. Căn cứ mức độ trừu tượng, khái quát của tri thức xã hội học

2. Căn cứ vào cấp độ riêng – chung, bộ phận – chỉnh thể của tri thức và lĩnh vực nghiên cứu

3.  Căn cứ vào quy mô, kích cỡ lớn nhỏ của hệ thống xã hội: 

Khái quát lịch sử hình thành xã hội học

1. Lịch sử hình thành và phát triển xã hội học trên thế giới và tại Việt Nam

1.1 Thế giới

+ Sự ra đời của XHH trước hết xuất thân từ nhu cầu nhận thức về xã hội. Xã hội không ngừng biến đổi, con người có nhu cầu nhận biết về thực trạng, tìm kiếm nguyên nhân để lý giải cho sự nảy sinh và phát triển của các hiện tượng xảy ra trong xã hội.

+ Trước thế kỉ XVIII, XHH bị hòa tan vào trong các khoa học khác. Đầu thế kỉ XIX, XHH dần được quan tâm như một ngành khoa học độc lập. Giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, các trường đại học ở Hoa Kỳ, Đức, Anh bắt đầu có bộ môn XHH

1.2  Việt Nam

XHH là một ngành khoa học mới so với nhiều ngành khoa học  khác nhưng nó đã có những tác động nhất định trong việc nhận thức và ứng dụng vào quản lí xã hội, đánh giá, dự báo và định hướng giải pháp cho các vấn đề trong đời sống xã hội.

$\to$ Sự phát triển XHH tại VN:

• 1976: Việt Nam có Phòng Xã hội học thuộc Viện thông tin khoa học xã hội.
• 1977: Ban Xã hội học được thành lập
• 1980: Viện xã hội học ra đời
• 1986: XHH được đưa vào giảng dạy ở các trường học
• 1992 - 1993: Khoa Xã hội học chính thức ra đời ở trường ĐH Tổng hợp Hà Nội
• Nay: XHH phát triển mạnh mẽ hơn, đóng góp nhiều giá trị tích cực.

2. Điều kiện - tiền đề của sự ra đời XHH

2.1  Điều kiện kinh tế - xã hội

- Thứ nhất về kinh tế

Các cuộc CM công nghiệp đã đánh dấu bước nhảy vọt về chất trong lĩnh vực sản xuất: từ nền kinh tế đơn giản, lao động chân tay tiến tới sử dụng máy móc, làm cho năng suất lao động tăng nhanh, đẩy mạnh quá trình biến đổi kinh tế ở các nước.

- Thứ hai về xã hội: các cuộc CM công nghiệp cũng đã tác động mạnh mẽ đến xã hội

Các cuộc CM công nghiệp cũng đã tác động mạnh mẽ đến xã hội, làm thay đổi lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Chủ nghĩa tư bản phát triển làm thay đổi cơ cấu xã hội: nông dân bị tách ra khỏi ruộng đất trở thành người làm thuê, bán sức lao động. Của cải, đất đai, tư bản không còn tập trung trong tay tầng lớp phong kiến, quý tộc, tăng lữ mà rơi vào tay giai cấp tư sản. Các hình thức tổ chức xã hội theo kiểu phong kiến trước đây cũng bị biến đổi mạnh mẽ.

$\to$Cùng với những biến đổi to lớn đó là sự xuất hiện những nhân tố mới, thực trạng xã hội mới như: mâu thuẫn giai cấp, dân tộc, tôn giáo, quan hệ xã hội đa dạng, phức tạp; chiến tranh, phân hóa giàu nghèo, bùng nổ dân số, sự di dânn, sự hình thành lối sống đô thị, nạn thất nghiệp, tệ nạn xã hội,... các vấn đề xã hội đòi phải được nghiên cứu và giải quyết một cách khoa học.

$\Rightarrow$Tóm lại, sự xuất hiện và phát triển hệ thống kinh tế TBCN đã phá vỡ trật tự xã hội phong kiến, gây những xáo trộn và biến đổi trong đời sống kt-xh. Từ đó nảy sinh nhu cầu thực tiễn phải lập lại trật tự, ổn định xã hội và nhu cầu nhận thức để giải quyết những vấn đề mới nảy sinh từ cuộc sống đang biến động đó. Trong bối cảnh kt-xh như vậy, XHH ra đời để đáp ứng nhu cầu nhận thức các biến đổi xã hội và lập lại trật tự xã hội.

2.2 Điều kiện chính trị

- Cuộc CM tư sản:

CMTS Hà Lan 1566-1648, CMTS Anh 1640-1688, CMTS Pháp 1789 - 17941794 đã lật đổ chế độ phong kiến, xóa bỏ mọi cản trở cho sự phát triển nền kinh tế TBCN, thiết lập nền cộng hòa tư sản và tư tưởng tự do, bình đẳng, bác ái. Đồng thời, thắng lợi cuộc CMTS đã làm hình thành hai giai cấp cơ bản trong xã hội: giai cấp tư sản và giai cấp vô sản. Quyền lực chính trị chuyển sang tay giai cấp tư sản và một thiểu số người nắm giữ tư liệu sản xuất. Điều đó đã tạo điều kiện cho tự do buôn bán, tự do sản xuất, tự do ngôn luận tư sản và đặc biệt là tự do bóc lột sức lao động của công nhân. Đây là những đặc điểm chung của đời sống chính trị châu Âu lúc bấy giờ.

- Những biến động về chính trị đã ảnh hưởng và tác động sâu sắc đến xã hội, tạo điều kiện cho xã hội học ra đời với tư cách là một khoa học độc lập và đặt ra cho XHH những vấn đề nghiên cứu cụ thể, bức thiết. Đây là tiền đề ra đời của XHH nhằm xem xét quá khứ, giải quyết hiện tại, dự báo tương lai và mô tả, xem xét xã hội trên cơ sở khoa học.

3. Tiền đề khoa học - trí thức

$\Rightarrow$ Sự phát triển của trí thức nhân loại dẫn tới sự phân hóa các ngành khoa học khác nhau. Trong đó có xã hội học.

Một số quan niệm/ mô hình lý thuyết trong xã hội học 

1. Lý thuyết cấu trúc – chức năng

- Lý thuyết này tập trung phân tích thành phần tạo nên cấu trúc, mối liên hệ của chúng và cơ chế hoạt động, tác dụng đối với sự ổn định trong cấu trúc.

- Một xã hội tồn tại được là do các bộ phận cấu thành nên hoạt động nhịp nhàng với nhau để đảm bảo sự cân bằng, bất kì một sự thay đổi ở một thành phần nào cũng kéo theo sự thay đổi ở thành phần khác.

- Cấu trúc của hệ thống xã hội cơ bản là cấu trúc các mối liên hệ giữa các tác nhân tham gia vào quá trình tương tác. Chức năng là vai trò, nhiệm vụ mà mỗi một thành phần trong hệ thống phải thực hiện để đảm bảo cho hệ thống xã hội tồn tại, vận động và phát triển.