Thế nào là kết cấu tác phẩm văn học? Phân biệt giữa kết cấu hình tượng và kết cấu văn bản nghệ thuật? | Câu hỏi tự luận ôn tập học phần Lý luận văn học | Đại học Sư Phạm Hà Nội

1. Khái niệm Kết cấu tác phẩm văn học

• Là toàn bộ cách tổ chfíc, kiến tạo nên 1 tác phẩm khiến nó trở thành 1 sinh thể nghệ thuật.
• Kết cấu khác cấu trúc. Cấu trúc là phần ổn định bất biến của tác phẩm.

2. Phân biệt giữa kết cấu hình tượng và kết cấu văn bản nghệ thuật

Giống nhau: Đều là cách thfíc tổ chfíc kết cấu để tạo nên một tác phẩm văn học khiến tác phẩm văn học đó trở thành 1 sinh thể nghệ thuật.

2.1 Kết cấu hình tượng.

• Là cách tổ chfíc hệ thống nhân vật , hệ thống tự sự, hệ thống sự kiện (Hệ thống tự sự), hệ thống cảm xúc (Hệ thống trữ tình) trong tác phẩm tạo nên sự diễn biến, phát triển của toàn bộ tác phẩm 1 cách hợp lý hiệu quả nhất

a) Hệ thống nhân vật.

- Quan hệ đối lập:

• Địa vị tính cách, nhân vật chính diện và nhân vật phản diện ->phản ánh mâu thuẫn đời sống của nhân vật:trung thành-phản bội.

Ví dụ: Thạch Sanh, ngay thẳng, thật thà, Lý Thông gian xảo

• Cái kheo léo của nhà vưn khi xây dựng văn học đối lập là nhân vật gần gũi than thiết với nhau, cùng quan hệ huyết thống hay cùng lý tưởng.

Ví dụ: Sự tích trầu cau<2 anh,em yêu 1 cô gái>

• Loại trừ nhau một mất 1 còn tạo nên tuyến nhân vật v/d. nghèo khó-giàu ác

- Quan hệ đối chiếu, tương phản: làm nổi bật sự đối lập và khác biệt giữa các nhân vật.

- Quan hệ bổ sung: là quan hệ các nhân vật cùng 1 loại (cùng tuyến với nhau) nhằm mở rộng phạm vi của loại hiện tượng đó.

Ví dụ: Chí Phèo - Năm Thọ, Rừng xà nu: tờ nú, mai, rít, cụ mết.=> làm cho nhân vật chính nổi trội hơn đậm đà hơn, bề dày hơn, tổ chfíc,liên kết,tác động, soi chiếu lẫn nhau.

b) Hệ thống sự kiện (sự kiện làm nên đới sống) v/d.sự kiện 11/9.khủng bố tại mỹ

• Luôn gắn liền với con người, là những điều bất thường đột biến mà chúng ta ko thể biết trước được.
• Là yếu tố can dự rất lớn đến cuộc đời con người.
• Là sự biến đổi, tác động tơi nhân vật làm cho nhân vật biến đổi, buộc nhân vật bộc lộ bản chất.v/d: Chí Phèo gặp gỡ Thị Nở.
• Hình thfíc tổ chfíc sự kiện cơ bản nhất của văn học liên kết các sự kiện lại thành truyện hoặc cốt truyện

• Cốt truyện là đường dây tập hợp các biến cố, các sự kiện.->là linh hồn tổ chfíc sự kiện trong tác phẩm.

Cấu trúc cốt truyện được tổ chức 5 phần chính:

• Trình bày: Có tính chất đưa đẩy, gợi mở cho câu chuyện.
• Thắt nút: nảy sinh vấn đề.
• Phát triển: dài nhất, một chuỗi các sự kiện thể hiện sự vận động, phát triển của nhân vật.
• Cao trào đỉnh điểm: Thfí thách cao nhất đối với nhân vật.
• Mở nút: Sự kiện quyết định sau cao trào, hướng giải quyết của nhà văn đối với nhân vật.

Trong một tác phẩm cụ thể tác phẩm không phải lúc nào cũng bao hàm đầy đủ, tách bạch các phần này.

Ví dụ: tác phẩm văn học dân gian và văn học trung đại thường đầy đủ các phần này còn tác phẩm hiện đại thì không vd: Tắt đèn – Ngô Tất Tố không có mở nút.

Ví dụ: Truyện Kiều – Nguyễn Du có đầy đủ 5 phần:

• Trình bày: Giới thiệu về Kiều, nhan sắc, ngoại hình, gia thế..
• Thắt nút: Kiều gặp Kim Trọng khởi đầu của 1 mối tình, Kiều gặp Đạm Tiên: Cuộc tranh chấp với số phận.
• Phát triển: Kiều về nhà rồi tương tư, dưới ánh trăng, Kim Trọng và Thúy Kiều gặp mặt trao thể ước. Sau đó Kiều gặp gia biến, bán mình chuộc cha... rồi tiếp sau là chuỗi 15 năm lưu lạc phiêu bạt chìm nổi.
• Mở nút: Kiều nhảy xuống sông nhưng không chết.
• Vĩ thanh: Lời nói thêm, bình luận thêm của tác giả.

Có những truyện không có cốt truyện: Hai đứa trẻ- Thạch Lam.

• cố truyện kép: ví dụ rừng xà nu có 2 cốt truyện,cụ mết kể lại câu chuyện của tờ Nú, cuộc đời tờ nú.
• cốt truyện tâm lý (kể theo nội tâm nhân vật) ví dụ:Trăng Sáng, Đời Thừa, Sống Mòn.

c) Hệ thống cảm xúc.

• Xuất hiện trong thơ trữ tình, khó có thể gọi tên cảm xúc mà chỉ đưa vào hình ảnh, hiện tượng, các sự vật để gọi tên nó.
• Tổ chức hệ thống cảm xúc. Sự tổ chức hệ thống cảm xúc và suy nghĩa trong tác phẩm ba giờ cũng theo dòng tâm trạng của nhân vật trữ tình.

2.2 Kết cấu văn bản nghệ thuật

• Là sự tổ chức, phân bố thế giới hình tượng văn bản ngôn từ tạo ra trật tự trần thuật và lời văn nghệ thuật độc đáo hiệu quả
• Trần thuật tức kể truyện: kể thuật lại, biểu đạt nói chung các thành phần của trần thuật.

- Các thành phần của trần thuật:

a) Triển khai các thành phần văn bản

• Kể theo hình thức tuyến tính: Kể theo dòng thời gian sự việc xảy ra trước thì kể truớc, xảy ra sau thì kể sau.

v/d: Truyện cổ tích có đầu chuyện, cuối chuyện.

• Kể theo hình thức lắp ghép: Phá vỡ lối kể tuyến tính, lắp ghép theo đoạn thời gian, không gian khác nhau nhưng trong mạch nguồn vẫn xuyên suốt. Lối kể này xuất hiện trong văn bản hiện đại. Là lối kể chuyện phá vỡ lối kể tuyến tính, là việc lắp ghép các đoạn văn bản rời rạc với nhau nhưng nội dung theo mạch ngầm của văn bản vẫn xuyên suốt.

v/d: Chí Phèo mở đầu = chí vừa đi vừa chửi: đây là đoạnChí phèo khi đã đứng bên kia gần cuối cuộc đời nhưng vào 1 thời điểm nào đó mà khoảnh khắc đó có ý nghĩa lớn đối với tác phẩm> ko giống truyên cổ tích là theo dòng thời gian nhân vật không bị hoán đổi và vào lúc tác phẩm kết thúc thì truyện hoàn thành nhưng Chí phèo không kết thúc ở đó. Mà mở ra hướng khác cho người đọc.

b) Hình tượng người kể chuyện.

- Là người kể chuyện được nhà văn tạo ra để thay mình thực hiện hành vi trần thuật.

- Đặc điểm

• Trong văn bản viết người kể chuyện xuất hiện gián tiếp, ẩn mình sau dòng chữ.
• Người kể chuyện có thể xuất hiện dưới các ngôi kể (ngôi kể thứ 3,2,1 mfíc độ xuất hiện nhân vật)

- Kể theo ngôi thứ 3: đây là hình thức kể trong văn học cổ và trung đại (người kể chưa tự ý thức hoặc đã ý thức nhưng đã dấu mình) cho phép kể kể tất cả những gì trên đời, bí mật trong tâm hồn người khác, đây là ngôi kể tự do nhất -> ngôi kể tỏ ra biết tất cả nhưng hạn chế là ít thuyết phục ít đáng tin vì căn cứ xác định của người kể là không có thật-> Xuất hiện Ngôi kể thứ